(9-27 eylül aralığı) TEMEL KAVRAMLAR

(9-27 eylül aralığı)-TEMEL KAVRAMLAR

Bilgisayar: Kullanıcıdan aldığı veriler üzerinde hızlı bir biçimde aritmetiksel ve mantıksal işlemler yapabilen, yaptığı işlemlerin sonucunu saklayabilen sakladığı verilere istenildiğinde tekrar ulaşılabilmesine imkan sağlayan  elektronik bir makinedir.

Bilişim Teknolojileri: Bilginin üretilip insanların hizmetine sunulana kadar geçen süreçte kullanılan her türlü teknolojiye denir.

Teknoloji: İnsanoğlunun tasarlayarak ürettiği ya da uygulamaya koyduğu faydalı veya faydasız her türlü alet ve araçlardır.

Veri: Doğruluğu kanıtlanmamış bilgidir. Bir başka deyişle; bir akıl yürütmede sonuca ulaşabilmek için gereken ilk bilgi.

Bilgi: Öğrenme araştırma ya da gözlem yoluyla elde edilen, insan zekâsının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünüdür. Diğer bir tanım ise; insan aklının alabileceği gerçek, olgu ve ilkelerin tümüne verilen addır.

PROGRAMLAMA KAVRAMLARI

Programlama: Bilgisayar programlarının yazılması, test edilmesi ve bakımının yapılması

sürecine verilen isimdir.

Programlama Dili: Programcının bilgisayara hangi veri üzerinde işlem yapacağını, verinin nasıl depolanıp iletileceğini, hangi koşullarda hangi işlemlerin yapılacağını tam olarak anlatmasını sağlar Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına olanak sağlayan her türlü simge, karakter ve kurallar grubudur. Örnek Python, C#, C++, Java, Swift, GoLang

İster genel amaçlı isterse özel amaçlı olsun tüm uygulama ve sistem yazılımları programlama dilleriyle yazılır. Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına olanak sağlayan her türlü simge, karakter ve kurallar grubudur. Programlama dilleri insanlarla bilgisayar arasında çevirmenlik görevi yapar. Programlama dilleri, bilgisayara neyi, ne zaman, nasıl yapacağını belirten deyim ve komutlar içerir.

Algoritma: Belli bir problemi çözmek veya belirli bir amaca ulaşmak için tasarlanan ve

izlenecek olan yoldur.

DONANIM ve YAZILIM

Bir bilgisayar sistemi iki temel birimden meydana gelir.

Donanım: Bilgisayarların fiziksel parçalarına denir. Örnek: Fare , Klavye, Monitör

Yazılım: Bilgisayarı belirli işlevleri yerine getirmek üzere yöneten, bilgisayara ne

yapacağını söyleyen, kodlanmış komutlar dizisidir. Program da denir.

DONANIMLARIN GÖREVLERİNE GRUPLANMASI

Sistem Birimi: Anakart, merkezî işlem birimi, ana bellek, ekran kartı,sabit disk, disket sürücü, kasa ve güç ünitesi gibi donanımların bulunduğu birimdir.

Giriş Birimleri: Bilgisayara veri aktarılmasını sağlayan birimlerdir. Örnek: Fare, klavye, tarayıcı, mikrofon vs.

Çıkış Birimleri: İşlemcinin çıkan sonuçları aktarabileceği birimlerdir. Örnek: Monitör, yazıcı, hoparlör vs.

TEMEL DONANIM BİRİMLERİ

Merkezi İşlemci Birimi : Bilgisayarda aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı ve bunların denetlendiği merkezdir Yani işlemci, bilgisayarın beynidir.

RAM Bellek Random Access Memory: Bilgisayarda çalışmakta olan bir programa ait

komutlar ve veriler ile daha sonra kullanılacak olan sonuç işlemlerinin geçici olarak saklandığı donanımdır.

Sabit Disk (Hard Disk): Bilgisayarda tüm bilgilerin depolandığı donanımdır Günümüzde artık mekanik hard disklerin ( yerine SSD Solid State Disk) diskler kullanılmaya başlamıştır HDD’lere göre daha sessiz çalışması, daha az enerji tüketmesi ve daha hızlı çalışmasından ötürü SSD’ler günümüzde hızla yaygınlaşmaktadır.

Anakart Main Board): Bilgisayarın tüm iç ve dış donanım birimlerinin üzerindeki bağlantı portlarına bağlandığı, bu donanımlar arasındaki iletişimi sağlayan, üzerinde elektronik devre elemanlarının bulunduğu bilgisayarın en temel parçasıdır.

Ekran Kartı: Bilgisayarın görüntü vermesini sağlayan donanımdır. Belirli bir bellek ve işlemci kapasitesi kullanarak grafiksel hesaplamayı yapan donanımdır. Harici olabileceği gibi anakart üzerinde tümleşik olanları da mevcuttur.

ETİK DEĞERLER

Etik: Bireylerin ahlaklı ve erdemli bir hayat yaşayabilmesi için hangi davranışlarının doğru, hangilerinin yanlış olduğunu araştıran bir felsefe dalıdır.

Bilişim Etiği:  Bireylerin bilişim teknolojilerini ve interneti kullanımı sırasında uymaları gereken kuralları tanımlayan ilkelere bilişim etiği denir.

Bilişim teknolojilerinin kullanımında yaşanan etik sorunların dört temel başlıkta (fikri mülkiyet, erişim, gizlilik ve doğruluk) ele alındığı görülmektedir. Aşağıda bu başlıklara kısaca değinilmiştir.

1. Fikri Mülkiyet: 

Kişinin kendi zihni tarafından ürettiği her türlü ürün olarak tanımlanmaktadır. "Eserlerin (bilişim alanı için geliştirilen yazılımlar) sahibi kimdir ve kimlerin kullanımına izin verilmiştir?" sorularının cevabı fikri mülkiyet başlığının altında irdelenmektedir.

Fikri ve kültürel eserlerden bazıları Creative Commons (CC) organizasyonuna dahildir . Creative Commons, telif hakları konusunda esneklik sağlamayı amaçlayan, eser sahibinin haklarını koruyarak, eserlerin paylaşımını kolaylaştırıcı modeller sunan, kar amacı gütmeyen bir organizasyondur.

Bu organizasyona dahil olan eserler, kaynağı belirtmek ön şartıyla belirli kısıtlamalar göz önünde bulundurularak kullanılabilir.

Bilişim dünyasında yazılımları lisanslarına göre, özgür yazılımlar ve ticari yazılımlar olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Özgür yazılım dünyasına ait GPL’ye (General Public Licence-Genel Kamu Lisansı) sahip yazılımlar ücretsiz kullanılabilirken, ticari faaliyet gösteren firmaların ürettiği yazılımların lisanslarıysa çoğunlukla

yüksek bedeller karşılığında alınabilmektedir.

Lisanssız yazılım kullanmanın etik uygunsuzluk yanında hukuki yaptırımları ve teknik

sakıncaları da vardır.

2. Erişim

Bu başlık bilgiye erişimi anlatmaktadır. Sıradan bir vatandaş için herhangi bir bilişim teknolojisi ürününden bilgiye erişim olarak düşünülebilir.

3. Gizlilik

Bugün herkes aklına gelen her şeyi özgürce Google ya da Yandex gibi arama motorlarında aramaktadır. Oysa ki her arattığımız şey ile birlikte hatta bilişim ortamında yaptığımız her eylem ile ardımızda “ekmek kırıntısı” olarak tabir edilen izler bırakıyoruz.

4. Doğruluk

Tahmin edilebileceği gibi bilişim alanında şahsımıza ait bilgiler bizim dışımızdaki kişiler tarafından da kayıt altına alınabilmektedir. Ancak bu bilgilerin doğruluğu kimin sorumluluğundadır? Biz kendimize ait bilgileri kontrol etme hakkına sahip olmalıyız ve kendimize ait bilgileri kendimiz kodlayacaksak bunun sorumluluğunu da üstlenmek zorundayız.

Uluslararası Bilgisayar Etik Enstitüsüne göre bilişim teknolojilerinin doğru bir

şekilde kullanılabilmesi için aşağıda belirtilen 10 kurala uyulması gerekmektedir.

1.Bilişim teknolojilerini başkalarına zarar vermek için kullanmamalısınız.

2. Başkalarının bilişim teknolojisi aracılığı ile oluşturduğu çalışmaları karıştırmamalısınız.

3.Başkasına ait olan verileri incelememelisiniz.

4.Bilişim teknolojilerini hırsızlık yapmak için kullanmamalısınız.

5.Bilişim teknolojilerini yalancı şahitlik yapmak için kullanmamalısınız.

6.Lisanssız ya da kırılmış/kopyalanmış yazılımları kullanmamalısınız.

7.Başkalarının bilişim teknolojilerini izinsiz kullanmamalısınız.

8.Başkalarının bilişim teknolojileri aracılığı ile elde ettiği çalışmalarını kendinize mal etmemelisiniz.

9.Yazdığınız programların ya da tasarladığınız sistemlerin sonuçlarını göz önünde bulundurmalısınız.

10. Bilişim teknolojilerini her zaman saygı kuralları çerçevesinde kullanmalı ve diğer insanlara saygı duymalısınız.

İNTERNET ETİĞİ

İnternet kullanımı ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken etik ilkeler; kişilik hakları, özel yaşamın gizliliği ve veri güvenliği gibi başlıklar altında incelenebilir.

İnternet ortamında uyulması gereken etik kurallar aşağıda verilmiştir.

1. İnternet’te karşılaştığımız ancak yüzünü görmediğimiz, sesini duymadığımız kişilere saygı kuralları çerçevesinde davranmalıyız.

2. İnternet’i kullanırken her kültüre ve inanca saygılı olmak, yanlış anlaşılabilecek davranışlardan kaçınmak gerektiği unutulmamalıdır.

3. Özellikle sosyal medya, sohbet ve forum alanlarındaki kişiler ile ağız dalaşı yapmaktan kaçınmalı, başka insanları rahatsız etmeden yazışmaya özen göstermeliyiz.

4. Sürekli olarak büyük harfler ile yazışmanın İnternet ortamında bağırmak anlamına geldiği unutulmamalıdır.

5. İnsanların özel hayatına karşı saygı göstererek kişilerin sırlarının internet ortamında paylaşılmamasına dikkat edilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

6. İnternet’te kaba ve küfürlü bir dil kullanımından kaçınarak gerçek hayatta karşımızdaki insanlara söyleyemeyeceğimiz ya da yazamayacağımız bir dil kullanmamalıyız.

7. İnternet’i başkalarına zarar vermek ya da yasa dışı amaçlar için kullanmamalı ve başkalarının da bu amaçla kullanmasına izin vermemeliyiz.

8. İnternet ortamında insanların kişilik haklarına özen göstererek onların paylaştığı bilginin izinsiz kullanımından kaçınmamız gerektiği de unutulmamalıdır.

BİLGİ GÜVENLİĞİ

Bilgi Güvenliği: Kişisel ya da kurumsal düzeyde bizim için büyük önem teşkil eden her

tür bilgiye izin alınmadan ya da yetki verilmeden erişilmesi, bilginin ifşa edilmesi,

kullanımı, değiştirilmesi, yok edilmesi gibi tehditlere karşı alınan tüm tedbirlere bilgi güvenliği denir.

Siber: Siber ya da siber uzay; temeli bilişim teknolojilerine dayanan, tüm cihaz ve sistemleri kapsayan yapıya verilen genel addır.

Siber Suç: Bilişim teknolojileri kullanılarak gerçekleştirilen her tür yasa dışı işlemdir.

Siber Saldırı: Hedef seçilen şahıs, şirket, kurum, örgüt gibi yapıların bilgi sistemlerine veya iletişim altyapılarına yapılan planlı ve koordineli saldırıdır.

Siber Savaş: Farklı bir ülkenin bilgi sistemlerine veya iletişim altyapılarına yapılan

Planlı ve koordineli saldırılardır.

Siber Zorbalık: Bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da gruba, özel ya da tüzel bir kişiliğe karşı yapılan teknik ya da ilişkisel tarzda zarar verme davranışlarının tümüdür.

SAYISAL DÜNYADA KİMLİK VE PAROLA YÖNETİMİ

Her gün sıkça kullandığımız şifre ve parola kavramlarını inceleyecek olursak;

Parola: bir hizmete erişebilmek için gerekli olan, kullanıcıya özel karakter dizisidir.

 Şifre:Sanal ortamdaki verilerin gizliliğini sağlamak için veriyi belirli bir algoritma kullanarak dönüştüren yapıdır.

Güçlü bir parolanın belirlenmesi için aşağıdaki kurallar uygulanmalıdır.

• Parola, büyük/küçük harfler ile noktalama işaretleri ve özel karakterler içermelidir.

• Parola, -aksi belirtilmedikçe- en az sekiz karakter uzunluğunda olmalıdır.

• Parola, başkaları tarafından tahmin edilebilecek ardışık harfler ya da sayılar içermemelidir.

• Her parola için bir kullanım ömrü belirleyerek belirli aralıklar ile yeni parola oluşturulması gerekir.

KİŞİSEL BİLGİSAYARLARDA VE AĞ ORTAMINDA BİLGİ GÜVENLİĞİ

Virüs: Bilişim sistemlerinin çalışmasını bozan veya sistem içinden bilgi çalmayı amaçlayan kotu niyetlerle hazırlanmış zararlı yazılım veya kod parçalarına virüs denir.

Virüsler nasıl bulaşır? Bilgisayara e-posta, bellekler, İnternet üzerinden bulaşabilir. Bilgisayarın yavaşlaması, programların çalışmaması, dosyaların silinmesi, bozulması ya da yeni dosyaların eklenmesi virüs belirtisi olabilir.

Bilgisayar Solucanları; kendi kendine çoğalan ve çalışabilen, bulaşmak için ağ bağlantılarını kullanan kotu niyetli programlardır. Sistem için gerekli olan dosyaları bozarak bilgisayarı büyük ölçüde yavaşlatabilir ya da programların çökmesine yol açabilir. Ayrıca sistem üzerinde arka kapı olarak adlandırılan ve saldırganların sisteme istedikleri zaman erişmelerini sağlayan güvenlik açıkları oluşturabilir.

Truva Atları, kotu niyetli programların çalışması için kullanıcının izin vermesi ya da kendi isteği ile kurması gerektiği için bunlara Truva Atı denmektedir. Truva Atları saldırganların bilişim sistemi üzerinde tam yetki ile istediklerini yapmalarına izin verir. Sisteme bulaşan bir Truva Atı ilk olarak güvenlik yazılımlarını devre dışı bırakarak saldırganların bilişim sisteminin tüm kaynaklarına, programlarına ve dosyalarına erişmesine olanak sağlar. Güvensiz sitelerden indirilen dosyalar, tanınmayan kişilerden gelen e-postalar ya da taşınabilir bellekler aracılığı ile yayılabilir.

Casus Yazılımlar, İnternet’ten indirilerek bilgisayara bulaşan ve gerçekte başka bir amaç ile kullanılsa bile arka planda kullanıcıya ait bilgileri de elde etmeye çalışan programlardır. Bunlar, sürekli reklam amaçlı pencerelerin açılması ya da İnternet tarayıcıya yeni araçların eklenmesine neden olabilir.

Zararlı Programlara Karşı Alınacak Tedbirler

• Bilgisayara antivirüs ve İnternet güvenlik programları kurularak bu programların sürekli güncel tutulmaları sağlanmalıdır.

• Tanınmayan/güvenilmeyen e-postalar ve ekleri kesinlikle açılmamalıdır.

• Ekinde şüpheli bir dosya olan e-postalar açılmamalıdır. Örneğin resim.jpg.exe isimli dosya bir resim dosyası gibi görünse de uzantısı exe olduğu için uygulama dosyasıdır.

• Zararlı içerik barındıran ya da tanınmayan web sitelerinden uzak durulmalıdır.

• Lisanssız ya da kırılmış programlar kullanılmamalıdır.

• Güvenilmeyen İnternet kaynaklarından dosya indirilmemelidir.